اصول و فواید اجرای تناوب زراعی در سیستم‌های کشاورزی

کاربرد سموم شیمیایی برای کنترل علفهاای رر ،آفاا بیماریهاای گیااری نیا ز ساهوت دسترسای با
کودرای شیمیایی ب منظور حاصلخیزی خاک باعث شده تنشرایی ک درگذشت ا طریق کااربرد تناا ب راای
راعی برطرف میشدند، امر ه ا طریق مصرف این مواد رفع شوند ک مشکلاتی نظیر بر علا راای رار
جدید، افزایش مقا م در برابرکنترل شایمیایی در بیایاری ا آفا ا ، بیماریهاا علا راای رار آتاودگی
شیمیایی محیط یی ب خطر افتادن سلامتی انیان سایر جانداران ناشی ا این جایگزینی ناا مطلوب را در
پی داشت اس . کاش پی در پی یک نوع گیاه یا حتی یک خانواده گیاری در مزرع موجب نقصاان تادری ی
عملکرد محصول طی ساتهای متواتی می شود. ا دلایل این کارش توتیاد، خیاتگی ما ین اسا کا در نتی ا
م موع عواملی نظیر کم شدن حاصلخیزی بار ری خاک در اثر برداش یاد مواد غذایی ا یکیو افزایش
توسع آفا بیماریرای گیاری،کارش ذخایر آب در خاک، افزایش جمعی عل رای رر سایر عوامال
ا سوی دیگر میباشد. کش متنا ب گیاران مختل در یک قطع مین در سالرای مختل را تنا ب راعای
گویند. اجرای تنا ب راعی یکی ا ر شرای مهم در جه افزایش توتید محصولا کشا ر ی، بهبود کیفی
آنها، کارش خیتگی مین، کارش رییک سرمای در نهای کارش رزین توتید افزایش درآمد میباشد.
فواید اجرای تناوب زراعی
مهمترین فواید اجرای تنا ب راعی را میتوان درموارد ذیل خلاص کرد :
- جلوگیری ا یاد شدن مواد سمی در خاک
- کارش گیترش عل رای رر کنترل آفا بیماریرای گیاری
- استفاده بهین ا منابع سرمای ، مین نیر ی کار
- افزایش حاصلخیزی خاک
- افزایش بهرهبرداری مناسب ا منابع
- کارش خطرپذیری درآمد کشا ر ان
اصول اجرای تناوب زراعی در اراضی کشاورزی
- 1 کارشناس ارشد راع جهاد کشا ر ی شهرستان سوادکوه
محصولات قابل برنامه ریزی در تناوب زراعی بررسی نوع محصول قابل کشت و برنامه ریزی برای تهیه نقشه تناوب زراعی در مزارع
تنا ب راعی مطلوب آن اس ک باعث افزایش عملکرد محصولا مورد کاش )نیب ب کاش میتمر
آنها در یک قطع مین( حفاظ ا آب خااک شاده باا ده اقتصاادی کاار سارمای را افازایش دراد . در انتخاب تنا ب راعی در بین محصولا کش رای مختل عوامل یر مورد توج قرار میگیرد:
مقدار آب موجود در منطقه
نیا گیاران مختل ب آب یکیان نبوده، رمچنین نیا آبی گیاران در مانرا د رهرای متفا رشاد باا
رم اختلا ف دارد. در صورتی ک کل آب موجود برای کاش تمام اراضی یک مزرعا کفایا نداشات یاا ا
طریق انتخاب محصولا نتوان با کمبود آب در ماهرای خاصی)ک اکثرمحصولا ب آب آبیاری احتیاج دارند(
مقابل نمود، لا م اس با برنام ریزی مناسب ا آیش یکیات در تنا ب راعی استفاده کرد.
کنترل فرسایش خاک
مواد آتی پوسیده شده یعنی روموس، در خصوصیا فیزیکی خاک تاثیر مهمی دارد . این مواد با بهبود
ساختمان خاک سبب افزایش ظرفی جذب حفظ رطوب در خاک می شود ب این ترتیب آبشویی
فرسایش مواد غذایی با ار ش در خاک کارش مییابد. با کش محصولا حفظکننده خاک در تنا ب میتوان
تقریباً ب طور کلی ا ردر رفتن این مواد جلوگیری کرد . بدین منظور کش گیارانی در تنا ب ک با مقدار
یادی بقایای گیاری، ریش گیترده سطحی یا رشد ر یشی سیع، پوشش مناسبی بر سطح خاک ای اد
می کنند خاک را نگ میدارند)بخصوص گیاران علوف ای غلا دان ریز( در جلوگیری یا نقصان فرسایش
خاک ارمی یادی دارند.
کنترل علفهای هرز، آفات و امراض
هر چند اجرای تناوب زراعی، علفهای هرز و بیماریها را به طور کلی کنترل نمی کند ولی در کم کردن شیوع
آنها تا حد زیادی تاثیر دارد ” به طوری که مزرعهای که هر ساله برای کشت یک محصول مورد استفاده قرار
می گیرد اغلب شدیداً به علفهای هرز معینی آلوده میشود. بعضی از آفات و بیماریها فقط به گونهای معین یا
گروه محدودی از گیاهان حمله میکند و با تکرار کشت هر ساله یک گیاه معین و با در دسترس بودن میزبان این
آفات از سالی به سال دیگر زنده مانده و سرانجام این آفات تا حدی افزایش مییابندکه کشت محصول به دلیل زیان
اقتصادی خسارت آفت، مقرون به صرفه نخواهد بود . در تناوب زراعی باید مجموعهای از گیاهان، منظور شوند که
کنترل مناسبی بر علفهای هرز، آفات و امراض به عمل آورند؛ مثلا چنانچه اکثر محصولات انتخاب شده از یک
گروه باشند علفهای هرز خاصی توسعه یافته و کنترل آنها مشکل می شود. هر چه اختلاف بین گیاهان انتخاب شده
از نظر میزبانی بیشتر باشد، احتمال توسعه یک آفت، علف هرز یا بیماری کمتر خواهد شد.
اجرای تنا ب گندم جو با کلزا در منطق سوادکوه شماتی طی د سال متفا
توزیع نیروی انسانی و ماشین آلات در طول سال
در تنا ب صحیح، نیر ی کار مزرع ب طور یکنواخ تری تو یع میشود. استفاده کارآمدتر ا نیر یکار
یکی ا مهمترین میائل در کشا ر ی امر ی اس . مانی ک در مزرع ای یک محصول یا چند محصول مشاب
کش میشوند تعداد نیر ی کار مورد نیا ب خصوص در ر رای آماده کردن مین، موقع کاش یا مان
برداش یاد اس در باقیمانده فصل رشد این نیا کم اس . بنابراین در د ره رایی ب کارگر اضافی نیا
خوارد بود در د رهرایی کار کافی موثر برای کارگران در مزرع جود ندارد. بر این اساس یک تنا ب
خوب باید طوری طراحی شود ک محصولا مختلفی را شامل شود تا کار، یکنواخ تقییم شده احتیاج ب
استخدام کارگر اضافی نباشد. رر چ سع یک مزرع کمتر سطح کاش رر محصول کوچکتر باشد، عوامل
تو یع نیر ی انیانی ماشینآلا نقش مهمتری در انتخاب محصولا پیدا میکنند. در صور امکان
منظور سا ی م موع ای ا محصولا پاییزه، بهاره سرماد س بهاره گرماد س در یک سیکل تنا بی ا
تحاظ تو یع نیر ی کار، مطلوب اس . در صورتی ک میاح مزرع بیش ا توان کاری باشد، لا م اس ا
طریق آیشگذاری مین نیب ب ای ادتعادل بین سطح عملیا نیر ی کار اقدام کرد.
عوامل اقتصادی و افزایش درآمد
خطرا یادی در راع جود دارد؛ ب طور مثال ممکن اس قبل ا فرارسیدن مان برداش محصول،
شرایط نامیاعد آب روایی، بیماریرا یا حشرا یان آ ر ب مزرع حمل نموده میزان محصول را کارش
داده یا کل محصول ا بین بر د . قتی یک کشا ر فقط یک محصول کش میکند، رییک بزرگی کرده
رم شانس درآمد خود را ب مان برداش آن محصول بهای آن موکول کرده؛ بنابراین رر چ تنوع
محصولا کاشت شده بیشتر باشد، رییک توتید کمتر بوده شکی در توتید یک محصول ممکن اس تا
حدی با موفقی در توتید سایر محصولا جبران شود. در انتخاب م موع ای ا محصولا برای یک تنا ب
راعی باید آسیبپذیری اقتصادی حیاسی رر محصول را نیب ب عوامل نامیاعد محیطی در نظر داش .
با ده اقتصادی عملیا راعی ان ام شده در تنا ب نیز باید در نظر گرفت شود.
نتیجهگیری
ب طورکلی رر چ تفا رای موجود میان گیاران راعی در کش متنا ب بیشتر باشد احتمال کنترل بهتر
بیماریرا، آفا عل رای رر افزایش حاصلخیزی مین بیشتر اس . با توج ب مطاتب فوق مهمترین
اصول عملی در تنا ب راعی ب صور ذیل قابل ذکر اس :
- کش گیاران با ریش رای عمودی عمیق بعد ا گیاران با سییتم ریش افشان ان ام گیرد.
- گیاران خانواده تگومینو )بقولا ( بعد ا گیاران غیر تگوم )ا جمل غلا ( قرار داده شود؛ چرا ک بقولا
نیتر ژن خاک را برای کش بعدی تثبی میکنند، در حاتی ک غلا گیاران تخلی کننده حاصلخیزی خاک ب
شمار میآیند.
- گیاران علوف ای، سیب مینی ذر ک نیا بالاتری ب نهاده رای کشا ر ی مثل کود عملیا تهی مین
بهتر دارند قبل ا گیاران راعی ک ب نهادهرای کمتری محتاجند قرار گیرند؛ نظیر حبوبا دان رای ر غنی
ک در تنا ب راعی با رم قرار میگیرند.
- تنا ب گیاران یک سات تابیتان با یکیات میتان ، گیاران چند سات با گیاران یکیات ، بقولا با غلا ،
گیاران راعی درس با گیاران دیررس ب طور معمول رایج اس . ب طورنمون در اراضی خشک اری در
سال ا ل گندم سال د م سویا، سال سوم جوسال چهارم سویا یا در صور کش یون پس ا س سال
متواتی در سالرای بعدی یولاف، ذر گندم کش شود.
- درمناطق شاتی اری ب دتیل دشواری عملیا تهی مین)تیطیح، مر کشی غیره( ا یکیو ا طرف
دیگر افزایش حاصلخیزی خاک با کاربرد کودرای دامی معدنی، برگ ساق رای گیاران جنگلی جبران
کمبود عناصر غذایی ا این ر شرا کنترل آسانترآفا ، عل رای رر بیماریرا با بکارگیری ر شرای
راعی فیزیکی ب دتیل شرایط خاص راع برنج در نهای کیب درآمد بیشتر، کش متواتی این محصول
ر اج دارد. اما چنانچ مشکل آفا ، بیماریرا عل رای رر مزرع افزایش داشت رزین رای مبار ه را بالا
برد یا مین اصطلاحا دچار کمبود گر ری ا عناصر غذایی)گرسنگی( گردد، تنا ب این اراضی با کاش
بقولا مفید اس ، در غیر این صور کش گیارانی نظیر کلزا شبدر ک بیماری مشترک با برنج نداشت
باعث جلوگیری ا فرسایش خاک، ای اد درآمد برای کشا ر تقوی مین در مان پس ا برداش تا کش
بعدی میگردند، ب عنوان کش د م مفیداس .
پیشنهادها
اجرای تنا ب راعی با تلفیق میائل پایداری محیط، اقتصاد توتید بهین در درا مد ، دانش تنا ب را ا
تواتی سادة چند گیاه راعی ب طراحی آگاران علمی حضور متواتی گیاران مناسب سوق داده اس . ا این ر
آشنا ساختن کشا ر ان با این ر ش ب صور علمی عملی ا سوی کارشناسان حمای ا طرحرای
تحقیقاتی در این مین استفاده ا نتایج آن در سطح اراضی میتواند علا ه بر پایداری در توتید ساتمتر
محصولا کشا ر ی با کارش مصرف سموم کودرای شیمیایی، با کارش رزین را احتمال بر رییک
اقتصادی، نقش مهمی در بهبود ضعی درآمد معیش کشا ر ان داشت باشد.
منابع
-1 بصیری اده، م.ح. 1811 . نقش تنا ب راعی بر عملکرد محصول کارش آفا بیماری را. فصلنام مدیری آب. شماره
. 111 . صفح 81
-2 شیر انی، ح. 1881 . تنا ب تقویم راعی مناطق مختل کشور. ار کشا ر ی.
. -8 محینی، س.ح. 1811 . کشا ر ی ارگانیک مییری سبز ر ب آینده. مارنام مر ج. شماره 81 . صفح 1
-1 مظارری، د. ن. م نون حیینی. 1811 . مبانی راع عمومی. انتشارا دانشگاه تهران. 823 صفح .