توصیه‌‌های ترویجی برای معرفی پست لارو میگو در استخر خاکی

رشد جمعیت جهان و افزایش نیاز غذایی و به دنبال آن ضرورت تامین امنیت غذایی, فائو را بر آن داشت تا از منابع محیطی برای تولید محصولات کشاورزی، برنامه ریزی نماید. محدویت منابع آب شیرین و گستردگی اراضی ساحلی لم یزرع و فراوانی آب شور دریایی, موجبات توسعه آبزی پروری آب شور به ویژه پرورش میگو را در نقاط گرمسیری جهان فراهم ساخت. وجود اقلیم مناسب، گستردگی زمینهای کم‌بازده و دسترسی به آب دریاچه خزر در مناطق شمالی شهرستان گمیشان، توسعه پرورش میگو دراستان گلستان را مهیا نمود؛ اما در شرایط فعلی عدم امکان تامین حجم انبوه لارو میگوی مورد نیاز مزارع پرورشی، دست اندرکاران این صنعت را ناگزیر به تامین پست لارو از استانهای جنوبی کشور نموده است که این محدودیت در نوع خود نیازمند اتخاذ روش‌های مناسب آماده سازی محیط پرورشی به ویژه فیلتراسیون آب و اعمال شیوه‌‌های مناسب سازگاری اولیه لارو و معرفی آن به استخرهای خاکی است. از این رو با توجه به بعد مسافت حمل و انتقال لارو میگو، برای افزایش بازماندگی و ارتقای راندمان تولید در مزارع بر حسب تجارب حاصله دستورالعمل‌‌های ذیل برای بهره برداری پرورش دهندگان میگو توصیه و تاکید می‌شود.

فیلتراسیون آب ورودی به استخرهای خاکی

 آب ورودی سایت پرورش میگوی گمیشان از دریای خزر تامین می‌شود و حاوی مقادیر فراوانی از موجودات آبزی خواسته و ناخواسته است که همراه با آب ورودی وارد استخرهای پرورش میگو می‌‌شود. یکی از این موجودات، سخت پوست کوچکی بنام گاماروس می‌باشد که در مراحل آغازین پرروش میگو

1- عضوهیئت علمی‌موسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور- مرکزگرگان

2- کارشناس ارشد موسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور-مرکز گرگان

قادر به تغذیه از پست لارو ذخیره سازی شده در استخرها است؛ گرچه در اواسط دوره پرورش به بعد از اوزان 4 تا 5 گرم خود به عنوان غذای میگوی پرورشی مورد مصرف و تغذیه میگو قرار می‌گیرد. از این رو ضرورت دارد در ابتدای آغاز دوره پرورش با اعمال روشهای مناسب و کارآمد فیلتراسیون آب که به شرح ذیل است نسبت به جلوگیری از ورود آنها به استخرهای پرورشی اقدام شود

نحوۀ فیلتراسیون آب ورودی مزرعه به شرح زیر است:

v    فیلترگذاری در کانال آبرسان اصلی با چشمه 3-5 سانتی متربه صورت عمودی

v    فیلترگذاری دور پمپ با توری فلزی (پیرامون حوضچه مکش ) با چشمه 20-10 میلی متری

v    فیلترگذاری از پمپ به حوضچه آرامش با چشمه 6-5 میلی متر

v    فیلترگذاری از خروجی حوضچه آرامش به کانال آبرسان مزرعه با چشمه 1 میلی متر

v    فیلترگذاری در وسط کانال آبرسان اصلی (بصورت توری عمودی ) با چشمه 1 میلی متر

v    فیلترگذاری در ورودی استخر با چشمه 5/0 میلی متر

آداپتاسیون پست لارو قبل از معرفی به استخرهای خاکی

با توجه به عدم تکثیر انبوه و تولید پست لارو در استان گلستان، پرورش‌دهندگان در شرایط فعلی ناگزیر به انتقال لارو از استانهای جنوبی می‌باشند و به دلیل مسافت طولانی مبداء و مقصد، ضرورت دارد با تمهیدات ویژه و خاصی نسبت به انتقال و همچنین سازگاری قبلی برای تقلیل استرس حمل و نقل اقدام شود.
سازگاری فرآیند یا مرحله‌ای از سازگاری تدریجی فیزیولوژی (ساختمانی) پست لارو از شرایط کارگاه تکثیر و شرایط آب و هوایی استخرهایی است که در آن ذخیره خواهد شد. شوری و درجه حرارت (دما) دو پارامتر متغیر مهمی‌هستند که میگو باید با آنها سازگاری پیدا کند (آداپته شود)؛ گرچه سایر خصوصیات کیفی آب باید مد نظر قرار گیرد. همچنین اجتناب از استرس و تغییرات سریع محیطی، کلید موفقیت در آداپتاسیون و بازماندگی لاروها خواهد بود. در آداپتاسیون پست لارو تاکید زیادی بر استفاده از روش‌های مناسب و به موقع آداپته کردن شده است؛ چرا که قیمت پست لارو بیانگر درصد مهمی‌از هزینه تولید میگو است و از این رو باید این عمل به طور جدی مد نظر قرار گیرد. مرحله لاروی حساس ترین مرحله زندگی میگو است و نیاز به مدیریت و رسیدگی بسیار دقیق دارد و این عمل از مرگ و میر بالا و خسارات فراوان در زمان رشد میگو جلو گیری میکند. درک صحیح روشهای آداپتاسیون و ذخیره سازی به طور قابل ملاحظه ای صرفه اقتصادی پرورش میگو را به دنبال خواهد داشت.

تجهیزات و لوازم آداپتاسیون 

   در یک مزرعه برای اجرای عملیات آداپتاسیون باید در محلی که رو به روی استخر قرار داشته باشد امکاناتی نظیر سایه بان، کپسول اکسیژن‌. آب فیلتر شده و دسترسی آسان به سایر امکانات را فراهم کنند.
تا زمانی که آب و اکسیژن فراهم باشد و شرایط بهداشتی را بتوان حفظ کرد لاروها می‌توانند درساختارهای متنوعی آداپته شوند. تعداد و ظرفیت تانک برای عمل آداپتاسیون باید بر مبنای تعداد ذخیره سازی مزرعه باشد. تراکم معقول ذخیره سازی برای فعالیت‌های آداپته کردن و ذخیره سازی ۵۰۰ تا 1000 لارو در هر لیتر است. میزان ذخیره سازی به اندازه و سن لارو بستگی دارد و میزان ذخیره‌سازی باید برای نگهداری در دوره‌‌های طولانی مدت تنظیم شود.

روشهای آداپته کردن پست لارو

بازنمودن کیسه‌‌های حمل شده به محض رسیدن از کارگاه تکثیر: هر کیسه حاوی پست لارو را باز نموده و سریعا میزان اکسیژن و دمای آن را اندازه گیری و ثبت نمایید. وضعیت عمومی‌ محتوی لاروی هر پاکت را بررسی نمایید. آب را بو نموده و فعالیت و تعداد مرگ ومیر را تخمین بزنید و اگر میزان مرگ و میر بالاست آن را یادداشت و مورد توجه و دقت قرار دهید و اگر میزان اکسیژن کمتر از حالت اشباع (۱۵ میلی گرم بر لیتر)است فورا اکسیژن به کیسه‌‌های انتقالی حاوی پست لارو تزریق ( حباب) نمایید تا اکسیژن به حد اشباع برسد یا حداقل به میزان ۱۲ میلی گرم بر لیتر برسد.

آماده سازی مخزنهای(تانک)آداپته کردن

1-    تمامی ‌وسایل آداپتاسیون باید کاملا"چند روز قبل از اینکه پست لاروها به محل مزرعه برسند تمیز شوند و این مستلزم آن است که تمامی ‌مخزن‌ها، سطوح و لوله‌‌ها با استفاده ازیک محلول هیپو کلریت برای حداقل یک ساعت غوطه ورشوند. همچنین آنها باید به وسیله این محلول هیپوکلریت تمیز و پاک شوند. پس از آبکشی کردن آنها با آب جاری تمیز همه وسایل باید خشک شوند. 

2-    دقت داشته باشید که تمامی ‌باقیمانده محلول هیپو کلریت قبل از اینکه پست لاروها به درون مخزن منتقل شوند محو شود. بسیار مهم است که از کاربرد هیپوکلریت در آبی که محتوی آمونیاک هست خودداری شود؛ چراکه این می‌تواند منجر به آزاد سازی گاز کلرین شود که یک گاز سمی‌است .
2- تانک باید به وسیله آب استخری که قرار است ذخیره سازی در آن انجام شود پر شود. اغلب تجهیزات آب ذخیره آداپتاسیون را تا 5/0 میلی متر یا ۵۰۰ میکرون فیلتر می‌کنند. بعضی هم تا ۱۲۵میکرون نیز فیلتر می‌کنند اتیلن دیامین تترا استیک اسید(EDTA) باید به هر تانک تا زمانی که غلظت آن به 2میلی گرم بر لیتر برسد اضافه شود.

3-    آب استخر باید قبل از انتقال پست لاروها به داخل آن خنک شود و نباید آب گرم استخر مستقیما"به تانکهای آداپتاسیون اضافه گردد حدود ۲۰۰ لیتر از آب استخر را در یک تانک کمکی ریخته و با استفاده ازتکه‌‌های یخ که در کیسه‌‌های پلاستیکی قرار داده شده اند دمای آب را به ۲۶تا ۲۷ درجه سانتی گراد برسانید.با آب خنک شده درجه حرارت تانکهای آداپتاسیون را تا زمانی که به ۲۵درجه سانتی گراد برسد تنظیم نمایید.

4-    میزان درجه حرارت،PH، اکسیژن شوری وسطح آمونیاک آب استخر را اندازه گیری کنید و در یک صفحه مخصوص ثبت اطلاعات آداپتاسیون ثبت نمایید‌. همچنین درجه حرارت‌. PH، اکسیژن، شوری و سطح آمونیاک آب تانک آداپتاسیون را اندازه گیری نمایید و در برگه ثبت اطلاعات آداپتاسیون ثبت نمایید. میانگین درجه حرارت و میزان اکسیژن را در تمامی‌کیسه‌‌های پلاستیکی اندازه گیری نمایید و در برگه ثبت اطلاعات آداپتاسیون ثبت نمایید.

5-    آب در تانکهای آداپتاسیون باید تا حد واسط شوری کیسه‌‌های انتقال یافته از کارگاه تکثیر تنظیم شود ضمن اینکه دما نیز باید تعدیل و تنظیم گرد.

انتقال پست لارو به تانکهای آداپتاسیون

در روزهای خیلی داغ قبل از ذخیره نمودن پست لاروها در تانک برای خنک نمودن آن یک کیسه پلاستیکی حاوی یخ را برای چند دقیقه در کف تانک قرار دهید. به محض اینکه پست لاروها به درون تانک انتقال می‌یابند جهت کاهش میزان آمونیاک به آرامی‌شروع به اکسیژن دهی نمایید.  تقریبا حدود ۵۰ گرم از قرص کربن فعال شده را در تانک پخش کنید. این مقدار را برای تانکهای با سایز مختلف تنظیم نمایید.

بعد از آنکه تمامی‌کیسه‌‌ها داخل تانک قرار داده شدند یک ارزیابی کلینیکی از پست لاروها انجام داده و از یک جام یا لیوان ازمایشگاه که از جنس پلاستیک شفاف (ترانسپارنت)یا شیشه باشد و دارای ظرفیت  ۵۰۰تا ۱۰۰۰میلی لیتر است برای جمع آوری نمونه‌‌ها از هر تانک استفاده کنید و به پر بودن روده‌‌ها و نشانه‌‌های پوست اندازی‌، همجنس خواری (کانیبالیسم)، وجود میگوهای مرده و رنگ تیره روی دم توجه نموده و آنها را برروی برگه ارزیابی فعالیت پست لاروثبت نمایید.

شمارش حجمی

هر بار که پست لاروها در تانک‌‌های آداپتاسیون ذخیره شدند به طور تصادفی ۲۰ تا۳۰ عدد را انتخاب و جهت ارزیابی میکروسکوپی به آزمایشگاه ارسال نمایید. پرسنل آزمایشگاه باید شمارش حجمی ‌را انجام داده و میزان مرگ ومیر را تخمین بزنند. چنانچه میزان مرگ و میر پست لاروها در محموله، قابل توجه بود‌ مدیر کنترل کیفی تعداد کل پست لاروهای زنده را با توجه به میزان تخمین زده شده مرگ ومیر، برآورد می‌نماید. این شمارش باید قبل از هرگونه اضافه نمودن آب استخر به تانکها صورت پذیرد. یکبار دیگر که شمارش انجام شد تانکهای آداپتاسیون می‌توانند با آب استخر پر شوند.

میزان اکسیژن

اکسیژن باید در هنگام آداپتاسیون به صورت زیر اضافه شود:

در ساعت‌‌های اولیه عملیات آداپتاسیون میزان آمونیاک بالا بوده و میزان اکسیژن باید بالاتر از حد اشباع (۱۵-۱۲) میلی گرم بر لیترنگه داشته شود. توجه داشته باشید که اشباعیت اکسیژن بستگی به درجه حرارت آب دارد. اپتیمم (بهینه) میزان اکسیژن در طول عملیات بین ۱۲-۸ میلی گرم بر لیترنگه داشته شود. میزان اکسیژن نباید در هیچ زمانی از عملیات آداپتاسیون به زیر ۶ میلی گرم بر لیتر برسد. میزان اکسیژن در تانکهای آداپتاسیون تنها قبل از ذخیره سازی در حدود ۱۰ میلی گرم بر لیتر بالا برده می‌شود تا کمبود اکسیژن در هنگام انتقال لارو جبران شود.
طرز عمل آداپتاسیون

هدف از آداپتاسیون این است که میزان شوری و درجه حرارت به آرامی ‌و تدریجی در تانکهای آداپتاسیون تنظیم شود؛ به نحوی که پست لارو فرصت لازم داشته باشد تا از لحاظ فیزیولوژی (ساختمانی) خود را با شرایط جدید سازگار نماید.

عملیات آداپتاسیون باید سریعا به محض تخلیه آخرین کیسه‌‌های منتقل شده به داخل تانک‌ها آغاز شود. آنگاه آب به تانکهای مخزن آب به آرامی ‌با استفاده از یک سیستم کاملا جاری (روان) افزوده شده به شکلی که حجم آب در داخل تانک ثابت بماند. تغییرات شوری باید به دقت مشخص شود. تغییر و تعدیل درجه حرارت در عملیات آداپتاسیون تا یک درجه سانتیگراد در هر ساعت توصیه شده است؛ اما سلامتی لارو باید در هر یک درجه سانتی گراد در هر ۱۰ دقیقه تحت کنترل قرار گیرد. یک راهبرد خوب این است که درجه حرارت در دمای ۲۵ درجه سانتی گراد برای اولین بار تا ۷۵ درصد دوره آداپتاسیون ثابت نگه داشته شود (در حالی که شوری تنظیم شده باشد) و آنگاه به آرامی ‌تا انتهای عملیات آداپتاسیون درجه حرارت را تنظیم نمایید. ثابت نگه داشتن دما موجب کاهش مهاجمان شده و میزان متابولیسم (سوخت وساز)را نسبتا پایین نگه می‌دارد.

چنانچه لاروها نشانه‌‌هایی از افزایش پوست اندازی یا استرس از خود بروز دهند باید سرعت آداپته کردن کاهش یابد و این نیازمند پایش بسیار دقیق است. نشانه‌‌های استرس عبارتند از: وجود رنگ نسبتا سفید یا مات و کدر‌، حرکات شنای نامنظم، روده خالی یا افزایش همخواری(cannibalism). معمولا لاروها چنانچه تحت استرس قرار گیرند به سطح آب می‌آیند و این خود نشانه دیگری از وجود استرس در لاروها است. توصیه شده هر بار که عملیات آداپته کردن، کامل شد پست لاروها سریعا تا جایی که امکان دارد به داخل استخر انتقال یابند؛ مگر در شرایطی که هدف ما قرنطینه باشد. نگه داری لاروها در تراکم‌‌های بالا پس از انجام آداپتاسیون می‌تواند منجر به بروز مشکلاتی همچون کیفیت پایین آب، استرس، مرگ ومیر و یا بیماری شود.

اصول تغذیه در آداپتاسیون یا در امکانات نگهداری پست لارو

یک رژیم غذایی خوب و مناسب همراه با آداپتاسیون خیلی مهم است؛ چراکه پست لاروها انرژی لازم برای مبارزه با استرس را که در اثر تغییرات شرایط محیطی بوجود آمده است را کسب خواهند کرد. در صورتی که شمارش حجمی‌صورت پذیرفته باشد امکان شروع تغذیه لاروها درهنگام آغاز عملیات آداپتاسیون وجود دارد.
تغذیه در هنگام آداپتاسون

پیشنهاد می‌شودکه ناپلی آرتمیا‌ زرده تخم مرغ ( پخته شده )، رژیم غذایی پولکی تجارتی و آرتمیای منجمد‌شده به عنوان غذا در تانکهای آداپتاسیون به کار برده شوند.

میزان کل آرتمیای داده شده در یک مرحله نباید از ۱۰ درصد وزن کل میگوی مورد انتظار در هنگام برداشت تجاوز نماید.

رها سازی پست لارو به داخل استخر

قبل از ذخیره سازی استخرها باید کاملا مورد بازرسی قرار گیرند تا از شکوفایی جلبکی مناسب در استخر، مطمئن شده و موجودات شکارچی ( تغذیه کنندگان انگلی ) در استخر وجود نداشته باشند.

رهاسازی میگو در استخر (ذخیره سازی)بهتر است که در صبح زود که هوا خنک است انجام پذیرد چرا که این عمل هم برای لاروها بهتر است و کارگران هم به دلیل استراحتی که در شب داشتند بهتر عمل ذخیره سازی را انجام خواهند داد و عجله کاری و احتمال خطا کاهش خواهد یافت.

ذخیره سازی لاروهای آداپته شده یک مرحله بسیار حساس و بحرانی است؛ چراکه آنها در معرض استرس قرار گرفته‌اند و به جهت پرهیز از شوک و استرس اضافی در طول انجام این عمل باید مواظبت و مراقبت کامل صورت پذیرد. همچنین تانکهای حمل و نقل باید تمیز و خشک شوند، سپس به وسیله آب تانکهای ذخیره یا آب استخری که قرار است ذخیره سازی در آن صورت پذیرد پر شوند.

برای این هدف پارامترهای کیفی آب باید معادل پارامترهای کیفی دو منبع آب (آب استخر یا آب تانک ذخیره) باشد .سپس پست لاروها از ته مخزن به داخل ظرف نگهداری پست لارو تخلیه می‌شود. در این حالت باید لوله هوا در داخل ظرف، نگهداری قرار داده شود. این کار به کیسه توری که در ظرف برداشت وجود دارد کمک می‌کند تا عاری از هرگونه ذرات ریز تخلیه شده و مانع لبریز شدن ظرف می‌گردد. پس از تخلیه تانک، اطراف دیواره را نیز با آب شستشو دهید تا از چسبیده شدن پست لارو به دیواره جلوگیری شود.

دقت کنید که تنها ۲۰ درصد از حجم تانک آداپتاسیون را به درون ظرف نگهداری پست لارو تخلیه نمایید‌؛ البته قبل از اینکه پست لاروها به تانک حمل و نقل داده شوند. این پروسه را تا زمانی که تانک خشک شود تکرار کنید. این عمل نباید بیش از ۳۰ دقیقه به طول انجامد. هر تانک حمل و نقل باید حداکثر ۸۰۰ پست لارو به ازای هر لیتر تراکم داشته باشد. مخازن حمل و نقل باید به طور دائم اکسیژنه شوند.

پست لارو‌‌ها باید از درون مخازن حمل به درون استخر به فاصله ۵۰ متری خروجی استخر تخلیه شوند. این کار باید توسط یک شلنگ که به صورت غوطه ور در استخر باشد انجام گیرد. دقت کنید تا سر خروجی شلنگ در تماس با زمین نباشد تا باعث ضربه خوردن پست لارو درکف استخر شود. پست لارو باید بدون هیچ گونه مشکلی پس از ورود به استخر حرکت نماید. رهاسازی لاروها به داخل استخر در خلاف جهت باد انجام می‌گیرد چراکه باد و امواج ایجاد شده در استخر به توزیع و پراکنش آنها در سطح استخر منجر می‌شود.
به منظور بررسی میزان بازماندگی پس از ذخیره سازی، چنین عمل می‌کنیم: به ازای هر استخر دو قفس در نزدیکی دیواره و در عمق حداقل ۵۰ سانتی متری استخر تعبیه می‌شود و سپس ۱۰۰پست لارو، شمارش شده و در هر قفس قرار داده می‌شود. ۴۸ ساعت پس از ذخیره سازی این پست لاروها را خارج نموده و درصد بقا محاسبه می‌‌شود. میانگین بقا در هر قفس نشان دهنده میزان بقا برای کل استخر ماست. این عدد باید بالای ۸۵ درصد باشد. همچنین گوشه‌‌ها و اطراف استخر باید به منظور بررسی پست لاروهای مرده مورد بازبینی قرار گیرد .

نتیجه گیری

به منظور جلوگیری از ورود موجودات آبزی ناخواسته به ویژه گاماروس در ابتدای پرورش به همراه آب ورودی که به عنوان شکارچی پست لارو میگو عمل می‌نماید نسبت به اعمال روشهای موثر فیلتراسیون آب مطابق دستورالعمل سازمان دامپزشکی کشور اقدام شود. برای تقلیل استرس‌ و تلفات ناشی از حمل ونقل، نسبت به تغذیه پست لارو با استفاده از ناپلی آرتمیا ترجیحا از نوع غنی سازی شده با ویتامین  C  اقدام شود و شیوه انتقال نیز از روش بسته بندی در کیسه‌‌های نایلونی در حد امکان به روش استفاده از تانک پلی اتیلن مجهز به سیستم اکسیژن دهی تغییر یابد.

پیشنهادها

1- با توجه به مشکلات حمل و نقل پست لارو در مسافتهای طولانی و افزایش هزینه تولید، نسبت به راه‌اندازی مرکز تکثیر میگو در استان گلستان، اقدام سریع صورت پذیرد.

2- با توجه به احتمال انتقال و شیوع بیماری به واسطه تامین لارو از مراکز تکثیر جنوب کشور ضرورت دارد نسبت به رعایت الزامات بهداشتی و امنیت زیستی در سایت گمیشان مطابق ضوابط و دستورالعمل سازمان دامپزشکی توسط پرورش دهندگان صورت پذیرد.

3- ضرورت دارد پرورش دهندگان میگو که پست لارو  مورد نیاز مزارع خود را  از مراکز تکثیر خارج ا ز استان تامین می‌نمایند ضمن دریافت گواهی سلامت از سالم بودن لارو انتقالی اطمینان حاصل نمایند